Dimulakan dengan bismillah, segala puji bagi Allah atas segala nikmat yang diberikan. Berasa diri ini begitu kerdil dan dhoif atas segala nikmat dan kebesaran daripadaNya. Ilmu di dada masih sedikit, tetapi mengingatkan tentang tanggungjawab dakwah sebagai seorang daie' dan pelajar yang sedang mempelajari ilmu ad-deen, perlu untuk diri ini berkongsi sedikit ilmu sebagai perkongsian yang berguna untuk masyarakat.
Bersesuaian dengan fatrah selepas peperiksaan SPM, pasti ramai pelajar-pelajar lepasan SPM yang tercari-cari universiti yang bakal mereka masuki. Jadi, saya ingin mengambil peluang ini untuk berkongsi sedkit-sebanyak pengetahuan tentang Usul Feqh, iaitu silibus yang menjadi pembelajaran saya di Jordan. Secara ringkas, dapat saya simpulkan bidang Usul Feqh merupakan satu bidang yang sangat luas. Ditambah pulang dengan pelbagai permasalahan semasa (kontemprari) yang terjadi dalam masyakat kita pada hari ini.
Teringat saya kata seorang senior, katanya bidang Usul Feqh ini apabila kita belum memasuki ke dalamnya, kita akan menggambarkannya seperti seekor kucing, tetapi bidang Bahasa Arab kita menggambarkannya seperti seekor harimau. Maksud yang tersirat di sebalik perumpamaan ini ialah bidang usul feqh kelihatan seperti satu bidang yang mudah apabila kita belum mendalaminya, tetapi setelah kita mendalaminya dan bermuamalah dengan masyarakat, maka bidang ini menjadi sangat rumit dan susah disebabkan berbagai masalah semasa yang timbul. Sebaliknya pula pada bidang bahasa Arab (lughah), sebelum kita memasuki dan mendalaminya, kelihatan seperti bidang yang sukar untuk difahami dan didalami, namun setelah kita benar-benar menguasainya, bidang ini merupakan bidang yang mudah. Begitulah kata seorang senior tahun tiga. Allah lebih mengetahuinya.
Muqaddimah
Perkataan Usul al-Fiqh berasal dari dua perkataan bahasa Arab, iaitu Usul dan al-Fiqh. Dari segi bahasa, Usul bererti asas, sumber, kaedah atau dalil, manakala al-Fiqh membawa maksud memahami sesuatu perkara. Dari segi syarak pula, al-Fiqh bererti pengetahuan tentang hukum-hukum syarak yang berkaitan dengan perbuatan mukallaf yang difahami melalui dalil-dalil tafsili.
Hasil daripada gabungan Usul dengan al-Fiqh, maka terbentuklah satu istilah yang tersendiri iaitu Usul al-Fiqh. Ilmu Usul al-Fiqh membawa definisi ilmu tentang kaedah-kaedah mengistinbat hukum-hukum syarak yang berkaitan dengan perbuatan mukallaf dari dalil-dalil tafsili.
Sejarah Perkembangan Ilmu Usul Feqh
Pada zaman Rasulullah s.a.w, hukum-hukum diambil dari wahyu (al-Quran) dan penjelasan oleh baginda (as-Sunnah). Segala masalah yang timbul akan dirujuk kepada Rasulullah S.A.W. dan baginda akan menjawab secara terus berdasarkan ayat al-Quran yang diturunkan atau penjelasan baginda sendiri. Namun, terdapat sebahagian Sahabat yang tidak dapat merujuk kepada Nabi lantaran berada di tempat yang jauh daripada baginda, misalnya Muaz bin Jabal yang diutuskan ke Yaman. Baginda membenarkan Muaz berijtihad dalam perkara yang tidak ditemui ketentuan di dalam al-Quran dan as-Sunnah.Setelah kewafatan Rasulullah S.A.W., sebarang masalah yang timbul dirujuk kepada para Sahabat. Mereka mampu mengistinbat hukum terus dari al-Quran dan as-Sunnah kerana:
1. Penguasaan bahasa Arab yang baik.
2. Mempunyai pengetahuan mengenai sabab an-nuzul sesuatu ayat atau sabab wurud al-hadis.
3. Mereka merupakan para Perawi Hadis.
Hal ini menjadikan para Sahabat mempunyai kepakaran yang cukup untuk mengistinbatkan hukum-hukum. Mereka menetapkan hukum dengan merujuk kepada al-Quran dan as-Sunnah. Sekiranya mereka tidak menemui sebarang ketetapan hukum tentang sesuatu masalah, mereka akan berijtihad dengan menggunakan kaedah qias. Inilah cara yang dilakukan oleh para mujtahid dalam kalangan para Sahabat seperti Saidina Abu Bakar as-Siddiq, Saidina Umar bin al-Khattab, Saidina Uthman bin Affan dan Saidina Ali bin Abu Talib. Sekiranya mereka mencapai kata sepakat dalam sesuatu hukum maka berlakulah ijma'.
Pada zaman ini, cara ulama' mengambil hukum tidak jauh berbeza dengan zaman Sahabat kerana jarak masa mereka dengan kewafatan Rasulullah s.a.w tidak terlalu jauh. Yang membezakannya ialah sekiranya sesuatu hukum tidak terdapat dalam al-Quran, as-Sunnah dan al-Ijma', mereka akan merujuk kepada pandangan para Sahabat sebeum berijtihad. Oleh sebab itu idea untuk menyusun ilmu Usul al-Fiqh belum lagi muncul ketika itu. Inilah cara yang digunakan oleh para mujtahid dalam kalangan tabi'in seperti Sa'id bin al-Musayyib, 'Urwah bin az-Zubair, dan al-Qadi Syarih.
Pada akhir Kurun Kedua Hijrah, keadaan umat Islam semakin berubah. Bilangan umat Islam bertambah ramai sehingga menyebabkan berlakunya percampuran antara orang Arab dan bukan Arab. Kesannya, penguasaan bahasa Arab dalam kalangan orang-orang Arab sendiri menjadi lemah. Ketika itu timbul banyak masalah baru yang tiada ketentuan hukumnya dalam al-Quran dan as-Sunnah secara jelas. Hal ini menyebabkan para ulama' mula menyusun kaedah-kaedah tertentu yang dinamakana ilmu Usul al-Fiqh untuk dijadikan landasan kepada ijtihad mereka.
Ilmu Usul Feqh disusun sebagai satu ilmu yang tersendiri di dalam sebuah kitab berjudul ar-Risalah karangan al-Imam Muhammad bin Idris as-Syafie. Kitab ini membincangkan tentang al-Quran dan as-Sunnah dari segi kehujahan serta kedudukan kedua-duanya sebagai sumber penentuan hukum.
Antara skop perbahasan dalam ilmu Usul Feqh
1. Dalil-dalil syarak: merangkumi dalil-dalil yang disepakati dan dalil-dalil yang tidak disepakati.
2. Dilalah (دلالة): merangkumi kaedah-kaedah istinbat hukum dari nas-nas al-Quran dan as-Sunnah.
3. Ta'arudh dan Tarjih (تعارض وترجيح): perbahasan tantang percanggahan antara dalil-dalil serta Jalan-jalan penyelesaiannya.
4. Ijtihad dan Mujtahid: merangkumi persoalan taqlid dan muqallid.
5. Hukum-hukum Kulli: merangkumi hukum-hukum taklifi dan hukum wad'ie.
Kaedah Feqh
1. Setiap perkara mengikut niatnya.
2. Yakin tidak dihilangkan dengan syarak.
3. Kesukaran mengandungi kemaudahan.
4. Kemudaratan harus dihilangkan.
5. Adat itu boleh dijadikan hukum.
Dalam bidang Usul Feqh, terdapat beberapa dalil hukum syarak yang menjadi sumber kepada sesuatu hukum. Namun begitu, dalil hukum syarak terbahagi kepada dua bahagian, iaitu :-
- Dalil-dalil yang disepakati.
Jumhur Ulamak menerima dalil-dalil tersebut sebagai sumber rujukan apabila timbulnya masalah baru.
- Dalil-dalil yang tidak disepakati.
Tidak semua ulama' menerima dalil-dali ini sebagai sumber rujukan apabila timbulnya masalah-masalah baru, maknanya ialah sebahagian ulama menerima dan sebahagiannya menolak.
Contoh dalil-dalil yg disepakati ialah :
1. Al-Quran (القران)
2. As-sunnah (السنة)
3. Ijmak (الاجماع)
4. Qiyas (القياس)
Contoh dalil-dalil yg tidak disepakati ialah:
1- Al-Istihsan (الاستحسان)
2- Al-Istishab (الاستسحاب)
3- Al-Masolihul Mursalah (المصلحة المرسلة)
4- Saddu Azzaroi' (سدالذرائع)
5- ِAl-'Uruf (العرف)
6- Qaul Sohabi (قول الصحابي)
7- Syar'u min qoblina (شرع من قبلنا)
Tokoh-tokoh Feqh
2. Imam Malik ( Mazhab Maliki )
3. Imam asy Syafie ( Mazhab Syafie )
4. Imam Ahmad ( Mazhab Hambali )
6. Al-Laits bin Saad .
7. Ibnu Hazm.
8. Abu Hamid Al-Ghazali.
9. Ibnul Jauzi.
10. Ibnu Qudamah.
11. Al-Izz bin Abdisalam.
12. Ibnu Taimiyah.
13. Ibnul Qayyim.
14. Sufyan Ats-Tsauri.
15. Abu Yusuf.
16. Qadi Iyadh.
17. Muhammad Abu Zahrah.
Mengenali Mazhab-mazhab dalam Islam
1. Mazhab HANAFI
- Asas mazhabnya ialah Al Kitab, sunnah, ijma’, qias dan istihsan.
- Beliau telah menghasilkan sebuah kitab dalam bidang ilmu kalam iaitu al-Fiqh al-Akbar.
- Dalam bidang hadith beliau mengahsilkan al-Musnad. Walau bagaimanapun tidak terdapat penulisan beliau di bidang ilmu feqh.
2. Mazhab MALIKI
- Kitab beliau al-Muwatta’ adalah sebuah kitab besar dalam hadith dan feqh.
- Beliau telah membina mazhabnya berdasarkan 20 perkara. 5 daripada al-Quran dan 5 daripada sunnah, iaitu nas al-Kitab, zahirnya yakni umumnya, dalilnya yakni mafhum al-mukhalafah, mafhumnya yakni mafhum al-muwafaqah, tanbihnya yakni tanbih di atas ‘illah.
Yang lain ialah al-ijma, al-qiyas, amal ahli Madinah, qaul as-Sahabi, al-istihsan, sadd al-dharai meraikan khilaf, istidhab, al-masalihal mursalah dan syar man qablana.
3. Mazhab SYAFIE
- Di Baghdad, Imam Syafie telah mengarang kitab qadim bernama al-Hujjab yang mengandungi mazhab qadim.
- Di antara hasil karya beliau ialah al-Risalah yang merupakan penulisan pertama di bidang ilmu usul fiqh, dan kitab al-Umm di bidang fiqh berdasarkan mazhab jadidnya.
Imam Ahmad berkata ,
“Imam Syafie ialah orang yang paling alim berhubung dengan kitab Allah dan sunnah Rasulullah saw.”
- Sumber mazhab Imam Syafie ialah al-Quran dan sunnah. Dituruti oleh ijma dan qiyas. Beliau tidak mengambil pendapat sahabat sebagai sumber mazhabnya kerana ia merupakan ijtihad yang berkemungkinan salah. Beliau juga tidak beramal dengan istihsan yang diterima oleh golongan Hanafi dan Maliki. Beliau juga telah menolak masalih mursalah dan tidak bersetuju menjadikan amal ahlul Madinah sebagai hujah.
4. Mazhab HANBALI
- Imam Syafie pula berkata semasa beliau meninggalkan Baghdad menuju ke Mesir, “Aku keluar dari Baghdad dan aku tidak meninggalkan orang yang lebih taqwa dan paling alim di bidang fiqh selain Ibn Hanbal.”
- Beliau menerima al-Quran, sunnah, fatwa sahabat, ijma, qias, istishab, masalih mursalah dan dharai’.
- Imam Ahmad tidak mengarang kitab fiqh kerana sahabatnya telah menerima mazhabnya berdasarkan perkataan, perbuatan, jawapan-jawapan dan sebagainya.
- Beliau telah mengahsilkan al-Musnad dalam hadith, yang mengandungi lebih daripada 40,000 hadith.
- Beliau beramal dengan hadith mursal dan hadith dhaif yang boleh meningkat ke darjat hadith hasan, tetapi beliau tidak beramal dengan hadith batil dan mungkar. Beliau mengutamakan hadith mursal dan dhoif daripada qiyas.
5. Mazhab ZAHIRI
- (Pengasasnya) Abu Sulaiman Daud bin Ali al-Asfahani al-Zahiri.
- Asas Mazhab Zahiri ialah beramal dengan zahir al-Quran dan sunnah selama tidak ada dalil yang menunjukkan bahawa yang dikehendaki daripadanya ialah bukan makna yang zahir. Jika tidak ada nas, berpindah kepada ijma dengan syarat hendaklah ia merupakan ijma seluruh ulama. Mereka juga menerima ijma sahabat. Jika tidak didapati nas atau ijma, mereka menggunakan istishab, iaitu al-ibahah al-asliyyah (keharusan sediakala).
6. Mazhab SYIAH ZAIDIYAH
- (Zaid bin Ali Zainal Abidin bin al-Hussain) Imam golongan Syiah Zaidiyah yang dianggap sebagai mazhab ke-5 selain mazhab yang empat
- Imam Zaid mengutamakan Ali bin Abi Talib daripada sahabar Rasulullah saw yang lain.
7. Mazhab SYIAH IMAMIYYAH
- Pengasasnya ialah Abu Jaafar Muhammad bin al-Hassan bin al-Farrukh al-Saffar al-A’raj al-Qummi.
- Ibn Farrukh ialah pengasas sebenar feqh Syiah Imamiyyah di Parsi.
8. Mazhab IBADIYYAH
Pengasasnya Abul al-Sya’tha’ al-Tab’i Jabir bin Zaid.
Penutup
Sebagai kesimpulan, saya ringkaskan bahawa ilmu usul-feqh merupakan ilmu yang perlu dipelajari untuk mengetahui sesuatu hukum. Penggunaan kaedah feqh amat penting dalam menjatuhkan sesuatu hukum ke atas sesuatu permasalahan. Sungguhpun begitu, mendalaminya memerlukan satu usaha yang bersungguh. Kata Imam Jalaluddin Abdurrahman As-suyuti dalam kitabnya Al-Asybah Wan Nazhoir,
" Sesungguhnya kepakaran ilmu Feqah tidak akan didapati dgn angan-angan belaka, tidak mampu diraih dgn hanya andaian, khayalan dan keinginan palsu. Ilmunya tidak dapat diselami kecuali oleh mereka yg merenggangkan lengan bawahnya, penuh kesungguhan dan kerja keras, bersiap sedia teasing dr keluarga, rela menempuh segala kesukaran, mengharungi lautan, mengahadapi segala kepayahan dan kepenatan.."
Wallahua'lam...
*Hanya mazhab empat teratas yang masyhur dan diterima dalam Islam.
Sumber :- (Bahagian Mazhab) Feqh wa Adillatuh oleh Dr. Wahbah Zuhaily.
Al-wajiz fi Usul Feqh oleh Dr.Abdul Karim Zaidan.
Madkhal ila Dirasah Feqh Islamiyah oleh Dr. Abdullah Mohd Soleh
Ibnu Munir
10/04/2012
Universiti Yarmouk, Irbid Jordan.
0 comments:
Post a Comment